Recensie | The Salt of the Earth (Sandro Algra)

Als een beeld meer kan zeggen dan duizend woorden, waarom zou je dan een documentaire wijden aan het complete oeuvre van een fotograaf? Is het niet logischer om gewoon een fotoalbum uit te brengen en de foto’s voor zichzelf te laten spreken? Ik denk dat zoiets heel erg afhangt van de manier waarop je tegen zo’n foto aankijkt. Alleen de afbeelding op zich vertelt namelijk niet zoveel over het verhaal dat daar achter schuilgaat. De Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado was altijd diep geïnteresseerd in de mensen die hij op beeld vastlegde en wist telkens een intieme band met ze op te bouwen. The Salt of the Earth geeft ons de gelegenheid om in het hoofd te duiken van een fotograaf die zich gespecialiseerd heeft in het portretteren van mensen die onder de meest erbarmelijke omstandigheden moeten zien te leven.

Titel: The Salt of the Earth
Regisseur: Juliano Ribeiro Salgado, Wim Wenders
Scenario: Wim Wenders, Juliano Ribeiro Salgado, David Rosier, Camille Delafon
Cast: Sebastião Salgado, Wim Wenders, Juliano Ribeiro Salgado
Speelduur: 110 minuten
Genre: Documentaire
Release: vanaf 4 december 2014 in de bioscoop

Volg je dromen (maar maak je studie af!)

Toen Sebastião nog een jongeman was drong zijn vader bij hem aan om een universitaire studie te volgen. Na het afronden van zijn opleiding en het volgen van een succesvolle carrière als econoom besloot hij echter verder te gaan met zijn ware passie: fotografie. Hij zette alles op alles om deze droom te verwezenlijken en besteedde samen met zijn vrouw al hun spaargeld aan fotoapparatuur. Hiermee begon een lange periode waarin hij de meest ambitieuze projecten op zich nam. Met zijn rugzak reisde hij naar tal van verre oorden om mensen in de derde wereld te fotograferen. Zijn achtergrond als econoom bleek hem nog goed van pas te komen: het verschafte hem inzicht in hoe de wereld in elkaar zit en hoe de bewoners in deze vaak schrijnende situaties terecht zijn gekomen.

Een familiefilm

Al vanaf het eerste beeld wordt je aandacht direct gegrepen. De film begint met een foto uit Workers, een van Sebastião’s bekendste projecten. We zien een bijna Bijbels ogend tafereel in de bergen van Brazilië. Een goudmijn wordt overspoeld door duizenden mijnwerkers, maar het zijn geen slaven. Mensen uit alle bevolkingsgroepen komen op de mijn af om hun geluk te beproeven. In de totale anarchie die ontstaat is er geen verschil meer tussen arm en rijk.

Gedurende de hele film zien we een grote selectie langskomen van foto’s uit de verschillende projecten van de fotograaf. Zo bezoekt hij een vluchtelingenkamp in Rwanda gedurende de massamoorden van 1994. Hij toont ook mensen die aan diarree overlijden in een kliniek van Artsen Zonder Grenzen, terwijl hun familieleden alleen maar hulpeloos kunnen toekijken. Meest indrukwekkend was nog wel het moment waarop hij in Koeweit was, net toen Saddam Hoessein de opdracht gaf om daar de olievelden in brand te steken. Mede dankzij de geluidseffect komen deze foto’s echt tot leven. Ondanks het feit dat alle beelden in zwart-wit zijn geschoten (Sebastião maakte nooit kleurenfoto’s) voel je bijna de hitte van het vuur. Als jij de film ziet wens je al gauw dat je deze foto’s in een galerij zou kunnen bekijken, ik zou zelf minstens een paar minuten lang naar elk plaatje willen blijven staren. Toch wordt de vertoning na verloop van tijd een beetje langdradig wanneer je zoveel foto’s achter elkaar ziet. Het blijft een film, je wilt niet het idee krijgen naar een diavoorstelling te kijken.

In het begin wordt nog een flashbackstructuur gehanteerd. Sebastião’s zoon Juliano is de coregisseur en een van de vertelstemmen in deze film. Als kind kende hij zijn vader vooral als een avontuurlijke man die gedurende lange periodes weg van huis was. Eenmaal volwassen wil hij ook meer weten over de fotograaf. Samen gaan ze op pad om walrussen vast te leggen. Ik had het fijn gevonden als er meer van dit soort scenes waren geweest om een beetje afwisseling te bieden, tussen de vertoning van foto’s door. Het was ook de bedoeling dat de andere regisseur (Wim Wenders) met hen mee zou gaan om al deze avonturen op film vast te leggen, maar die werd plotseling ziek.

The Salt of the Earth is eigenlijk een collaboratie geworden tussen Juliano en Wim. Juliano is een jonge filmmaker die jarenlang zijn familie heeft gefilmd. Met zijn archiefmateriaal alleen zou je op zich al een hele film kunnen maken. Een leuke toevoeging zijn de beelden die Juliano in Brazilië schoot in de jaren 90, van zijn 96-jarige grootvader. Deze film is wat dat betreft een groot familieproject. De reden dat Juliano en Sebastião er voor kozen om Wim Wenders bij het project te betrekken is dat ze ook de behoefte hadden aan het perspectief van een derde persoon, een buitenstaander.

Het licht aan het einde van de tunnel

Al met al is deze documentaire zeer aan te raden voor fans van fotografie, ook voor hen die niet bekend zijn met het werk van Sebastião Salgado. Zelfs als zijn naam je niks zegt is er altijd nog een grote kans dat je zijn foto’s wel eens hebt gezien. Hoewel de film halverwege een beetje saai dreigt te worden doordat je vooral veel foto’s te zien krijgt wordt alles weer goed gemaakt in het laatste half uur. Na jarenlang de vernietigende kracht van de mens te hebben vastgelegd kreeg Sebastião het idee de “heart of darkness” te hebben bereikt, zoals hij dat zelf omschrijft: hij kreeg helemaal genoeg van genocide en hongersnood en besloot voortaan de mooiere kanten van de wereld te belichten. Met het project “Genesis” schoolde hij zichzelf om tot natuurfotograaf. Hij begon hierbij ook met het planten van bomen om de ontbossing in Brazilië te bestrijden. Dit is een hoopvolle climax voor The Salt of the Earth, een documentaire die toch vooral heftige thema’s behandelt.

Sandro Algra