Recensie | The Shape of Water (Sandro Algra)

Is de Academy nu officieel in een fase van ‘rare’ films belandt? Slechts twee jaar geleden werden de Oscars zwaar bekritiseerd wegens het gebrek aan diversiteit: geen zwarte genomineerden en teveel voor de hand liggende ‘Oscar bait’ winnaars. Een jaar later werd dat maar eens rechtgezet door de hoofdprijs weg te geven aan Moonlight, een artistieke film over een homoseksuele jongen in een geheel zwarte cast. Nu lijken de Oscar conventies verder te worden uitgedaagd met de winst van de Mexicaanse fantasieregisseur Guillermo del Toro. The Shape of Water gaat over de onmogelijke liefde tussen een eenzame Amerikaanse vrouw en een mythisch vismens. Romantische monsterfictie is mede dankzij het succes van Twilight mainstream geworden. En met de Oscar voor Beste Film heeft dit genre ook critici aan zijn kant.

Titel: The Shape of Water
Regisseur: Guillermo del Toro
Scenario: Guillermo del Toro, Vanessa Taylor
Cast: Sally Hawkins, Michael Shannon, Doug Jones, Richard Jenkins, Michael Stuhlbarg, Octavia Spencer
Speelduur: 123 minuten
Genre: Fantasie, drama, horror, romatiek
Release: 15 februari 2018

Ik ga er van uit dat de meeste lezers de film al hebben gezien, vooral na de Oscarceremonie. Wees daarom gewaarschuwd voor LICHTE SPOILERS.

Er was eens…

… op het hoogtepunt van de koude oorlog een laboratorium middenin Baltimore. Een nieuw staatsgeheim wordt letterlijk het lab binnengereden. Het gaat om een amfibie-achtig wezen (Doug Jones) dat het leger in de rivieren van Zuid-Amerika heeft gevonden. Ondanks zijn gevaarlijk ogend uiterlijk en neiging om de vingers van onderzoekers eraf te bijten voelt de stomme schoonmaakster Elisa (Sally Hawkings) een sterke aantrekkingskracht richting dit vismens. Net als haar kan het niet praten, maar onder die schubben en kieuwen zit een intelligent, zachtaardig en magisch wezen verstopt. Ze is vastbesloten om hem uit het lab te smokkelen voordat de wetenschappers de kans krijgen om hem te ontleden. Gelukkig staat ze er niet alleen voor, ze krijgt hulp van haar zwarte collega (Octavia Spencer), haar gay best friend (Richard Jenkins) en een Russische spion (Michael Stuhlbarg).

Het is leuk om een film te zien die voornamelijk de focus legt op de onschuldige medewerkers van een kwaadaardige militaire instelling. In Austin Powers: International man of Mystery (1997) kregen we al een kijkje in het dagelijks leven van de handlangers van Dr. Evil, en nu is het alsof die mensen hun eigen film hebben gekregen. De jaren 60, pre-emancipatie, setting werkt ook perfect met een cast aan personages die elk op hun eigen manier gediscrimineerd worden. De paralellen tussen een onderdrukte zwarte vrouw of homo en een gevreesde vismens zijn weliswaar voor de hand liggend, maar nog altijd effectief.

De ware showsteler van de film is Michael Shannon als de harteloze Colonel die het gemunt heeft op het vismens. Tot nu toe kende ik hem vooral van Man of Steel (2013) en 12 Strong (2018), allebei films waarin je wel kon zien dat de acteur talent had maar waarbij zijn personages nooit de kans kregen om te schitteren. Ook hier is het vrij voor de hand liggend om een slechterik te hebben die een mens van buiten maar een monster van binnen is. Zijn handinfectie en zwaar beschadigde Cadillac zou je zelfs kunnen zien als een manifestatie van zijn innerlijke monster dat gaandeweg niet meer in bedwang te houden is. Het is puur Shannons acteerwerk dat deze rol zo sterk maakt. Hij is altijd intimiderend en altijd 100% overtuigd van zijn missie.

A tale as old as time

Waar komt dit monster-fetish genre überhaupt vandaan? Hoewel deze film geprezen wordt om zijn originaliteit hoef je niet ver te zoeken om te weten dat het monster-valt-voor-vrouw concept eigenlijk van alle tijden is, en ook van alle culturen. Haast elke oude beschaving kent wel een legende of sprookje over een relatie tussen mens en schepsel. Films met dit thema zien we zo’n beetje elk jaar: van King Kong (1933) tot Disney’s Beauty and the Beast (1991)… tot Disney’s remake van Beauty and the Beast (2017). Vorige maand werd The Shape of Water zelfs aangeklaagd wegens plagiaat. Het plot zou veel overeenkomsten tonen met het toneelstuk Let Me Hear You Whisper (1969), waarin een schoonmaakster een Dolfijn uit een laboratorium probeert te redden.

Liefhebbers van klassieke films zullen bij het zien van het vismens natuurlijk herinnerd worden aan The Creature from the Black Lagoon (1954). Del Toro zag deze film als kind en liep jarenlang met het idee rond: wat als de liefdesrelatie tussen de vrouw en het beest iets was geworden? Deze invalshoek is uiteindelijk wat het verhaal onderscheidt van de gemiddelde creature feature uit de vorige eeuw. In het verleden werden filmmonsters vooral neergezet als inherent gevaarlijke wezens, die een fixatie hebben op de meest onschuldige mensen in onze maatschappij: beeldschone vrouwen. Tegenwoordig wordt een intelligent schepsel vaker gebruikt als een statement tegen discriminatie. Van Beauty and the Beast leren wij dat de ware monster niet het behaarde beest is maar de knappe man met het pistool. Maar ook dit verhaal is voor moderne normen redelijk conservatief. Uiteindelijk moet het beest toch in een prins veranderen om geaccepteerd te worden. The Shape of Water kent geen climax met een grote transformatie. De koppel leeft nog lang en gelukkig voort als ‘mens en vismens’. Is dit bedoeld als metafoor voor interraciale relaties? Ik weet het niet, maar hiermee weet de film de moraal van acceptatie veel effectiever over te brengen dan Beauty and the Beast uit 2017, een film die voorzichtig progressief probeerde te zijn met de toevoeging van een homoseksueel personage.

Een Del Toro sprookje

Met een ijzersterke cast en regisseur en bovenal een script dat een frisse draai geeft aan eeuwenoude verhalen heeft The Shape of Water zijn vier Oscars zeker verdiend… En toch moet ik zeggen dat ik niet helemaal begrip heb voor de relatie tussen hoofdpersoon en vismens. Hun chemie is zeker aanwezig, en het is zeer knap hoe de filmmakers hun band over kunnen brengen zonder dialoog. Ik zie echter niet hoe zo’n band tot een seksuele relatie zou kunnen leiden. Laten we er maar van uit gaan dat eenzaamheid en slechte ervaringen met mannen interesses kunnen opwekken die verder gaan dan menselijk contact (je hoeft alleen maar de naam Bokito te Googlen voor een levensecht voorbeeld). Het is hoe dan ook geen reden om af te haken, aangezien dit niet een film is die afhankelijk is van logica. Je moet het zien als een typisch Guillermo del Toro sprookje.

Sandro Algra

Bekijk hier Filmhoeks voorspelling van de Oscarwinnaars.