Recensie | Son of Saul (Milan Suring)

Leg een kikker in een pan met koud water en warm het langzaam op. De kikker zal tot net voor het te heet wordt niet doorhebben dat het de verkeerde kant op gaat. De weg der geleidelijkheid is een sluipmoordenaar. Wanneer je afglijdt langs een lijn van goed naar slecht zal je dat zelf nooit doorhebben. Want, op het moment dat ons overleven in het geding is, redeneert de doodsangst in ons dat het geoorloofd is steeds meer kernwaarden op te geven om die ene allesomvattende kernwaarde, overleven, overeind te houden. Maar waar stop je, komt er een punt waar je beseft dat dit het niet waard is?

Titel: Son of Saul
Regisseur: László Nemes
Scenario: László Nemes, Clara Royer
Cast: Géza Röhrig, Urs Rechn, Levente Molnár, Todd Charmont, Jerzy Walczak
Speelduur: 107 minuten
Genre: Drama, Horror, Oorlog
Te zien vanaf: 5 november 2015

Saul (Géza Röhrig), de hoofdpersoon uit WO2-film Son of Saul, helpt als Jood de Nazi’s om in een concentratiekamp de nieuwe aanwas Joden gedwee naar de gaskamers te leiden. We volgen Saul ongeveer een dag lang door het concentratiekamp, waar geen moment rust heerst. Overal zijn schreeuwende stemmen, panische drukte, vuur, marteling, lichaamsdelen en mensen die gruwelijkheden plegen. De dood lijkt overal aanwezig; in de lichamen van de overledenen maar ook in de hoofden van de nog levenden.

Doordat de camera dicht op de huid van Saul blijft  zien we alle gebeurtenissen in het kamp die aan hem voorbij trekken vaak out focus.  Afgehakte lichaamsdelen (door alle kampbewoners consequent stukken genoemd) worden blijkbaar als zo normaal beschouwd dat het niet eens de moeite waard is ze duidelijk in beeld te brengen. Dit draagt bij aan de de impact van de beelden. Saul lijkt alles te ondergaan met een afgestompte gelatenheid. Doordat hij amper meer om kijkt naar alle doden besef je hoever hij is afgedwaald van wat wij als normaal beschouwen. Door de oorlog is hij enkel nog een machine, gereduceerd is tot één enkel doel. Er is geen sprake meer van diepgang of dubbele belangen. Saul is geen uitzondering hier in, hij is toevallig een mens die in een dergelijke situatie is geplaatst. Oorlog verandert ons stukje bij beetje in iets afschrikwekkends. Dit laatste zorgt, nog meer dan de gruwelijke beelden, ervoor dat het kamp aanvoelt als een ware hel.

Het verhaal in de film begint met een jongen die de gaskamer op wonderbaarlijke manier overleeft. Als de Duitsers hier achterkomen vermoorden ze de jongen alsnog. Deze gebeurtenis is de reden waardoor Saul een grote verandering ondergaat. Hij probeert koste wat het kost de jongen een waardige begrafenis te geven onder leiding van een Rabbi. Hij lapt regels en gevaren aan zijn laars om dit voor elkaar te krijgen en alle argumenten van zijn mede gevangen over de zinloosheid van zijn ambitie komen niet bij hem binnen. Zijn nieuwe missie lijkt Saul te helpen zijn doodsangst te bevechten en te strijden voor een hoger doel, hoe klein en nederig dat doel ook moge zijn.

Als zijn missie om de jongen te begraven ondanks zijn grootse inzet toch lijkt te mislukken kiest hij ervoor zichzelf te verliezen in een gelukkiger droombeeld. Saul heeft hiermee zijn keuze gemaakt; hij heeft zijn menselijkheid terug gevonden op een plek waar iedereen de duisternis binnenin, de volledige vrijheid lijkt te geven. Dat hij hier een illusie voor nodig heeft  maakt, in mijn opinie, niet uit. Escapisme als ultieme redding. Je zou kunnen stellen dat hij psychotisch is, maar dan beoordeel je mentale gezondheid enkel op het feit welke realiteit je verkiest. Hij verkiest innerlijke vrede boven zijn eigen overleven, wat verreweg de mentaal gezondste reactie is die er bestaat. Het is een bewonderenswaardige keuze maar vooral diep ontroerend.

De kikker uit de metafoor is niet in staat om de keuze te maken die Saul maakt, hij zal elke keer sterven in het te warme water. Saul’s keuze bewijst echter dat wij als mens kunnen inzien dat we ons op een afglijdende schaal begeven. Hij bewijst dat het zelfs in de ergst mogelijk denkbare hel niet te laat is om verlossing te zoeken en te krijgen. Saul verliest zijn doodsangst doordat hij menselijkheid als het hoogst haalbare goed gaat zien, in plaats van ten koste van alles te overleven. Op dat moment vergt die keuze geen dapperheid meer omdat je alleen dapper kunt zijn als je bang bent. Je verslaat doodsangst niet met een dappere zege, maar met complete acceptatie van je sterfelijkheid. Dat is evolutie. Wij kunnen sterven en toch ons hoofd boven het te warme water houden.

Milan Suring