Recensie | Birdman (Sandro Algra)

Als iemand die in de jaren ’90 is opgegroeid vroeg ik me al jaren af: waar is Michael Keaton gebleven? In de jaren ’80 werd hij met name bekend vanwege zijn rollen in komediefilms. Het hoogtepunt van zijn carrière bereikte hij echter in de rol van de iconische superheld Batman. Sinds de millenniumwisseling heeft hij weinig gedenkwaardig werk meer verricht. De tragikomedie Birdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance) vertelt het verhaal van een bejaarde acteur die zijn gloriejaren ruim achter zich heeft liggen. Ooit speelde hij een superheld in commerciële blockbusters, nu worstelt hij met het maken van een grote comeback. Het autobiografische element in dit verhaal valt moeilijk over het hoofd te zien. Of de film ook nieuw leven in Keatons carrière kan blazen zal de tijd wel leren: het heeft hem op de korte termijn in ieder geval al de nodige erkenning opgeleverd. Onlangs ontving hij een Golden Globe voor zijn hoofdrol, en momenteel maakt hij zelfs kans op een Oscar (de film is maar liefst negen keer genomineerd!) Lees hier de recensie van Birdman door Sandro Algra.

Titel: Birdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance)
Regisseur: Alejandro González Iñárritu
Scenario: Alejandro G. Iñárritu, Nicolás Giacobone, Alexander Dinelaris, Jr., Armando Bo
Cast: Michael Keaton, Lindsay Duncan, Zach Galifianakis, Edward Norton, Andrea Riseborough, Amy Ryan, Emma Stone, Naomi Watts
Speelduur: 119 minuten
Genre: Komedie, Drama
Release: vanaf 22 januari 2015 in de bioscoop

Recensie Birdman

Waarom is Birdman eigenlijk niet al lang de titel van een serieuze superheldenfilm? Tegenwoordig komt er elk jaar een handjevol van dit soort films uit. Ik denk dat de naam Birdman erg voor de hand ligt, waardoor je het niet meer serieus kunt nemen. Het klinkt als een zeer generieke naam voor een superheld. Batman-bedenker Bob Kane gebruikte deze naam voor een prototype op zijn beroemde personage. Marvel Comics heeft maar liefst drie personages die zo heten (!). Ook heb je de komische stripreeks Birdman and Chicken. Stiekem hoopte ik dat deze film te maken zou hebben met het tekenfilmpje uit de jaren ’60 Birdman and the Galaxy Trio, wat later tot de satirische spinoff Harvey Birdman, Attorney at Law leidde. Deze laatste optie leek zeer onwaarschijnlijk, maar om zo’n tekenfilmfiguur naar het witte doek te brengen was wel hilarisch geweest.

Het conflict achter de schermen

Ruim 20 jaar geleden nam Riggan Thompson (Michael Keaton) de beslissing om geen superheldenfilms meer te maken en zich voortaan te richten op een carrière als ‘serieuze’ acteur. Toch weet Riggan dat hij in de ogen van het publiek altijd Birdman zal blijven. Hij heeft een haat-liefde verhouding met zijn alter ego ontwikkeld, hetgeen zich in een soort van innerlijke ruzie manifesteert. Telkens als hij alleen is hoort hij weer dezelfde stem in zijn hoofd: “Terwijl Robert Downey, Jr. miljoenen verdient met zijn Iron Man films probeer jij rond te komen van een toneelstukje dat toch niemand gaat zien. Wat is er met jou gebeurd? Jij bent twee keer zo getalenteerd als die amateur! Kom, laten we weer een nieuwe Birdman film maken!”.

Riggan werkt hard aan een ambitieus project: een Broadway-toneelstuk waarin hij de rol van regisseur, schrijver en hoofdrolspeler op zich neemt. Nog voordat de eerste voorvertoning heeft plaatsgevonden stuit de productie al op al op tientallen problemen: het budget wordt overschreden, acteurs vallen af en achter de schermen heerst een gespannen sfeer met eindeloos geruzie tot gevolg. Riggan komt door zijn enorme ego regelmatig in botsing met zijn tegenspeler Mike Shiner (Edward Norton), een briljante ‘method actor’ die even pretentieus als talentvol is en het toneelstuk het liefst op zijn eigen manier wil invullen. Te midden van deze chaos kan Riggan nog rekenen op de steun van zijn drugsverslaafde dochter (Emma Stone) en advocaat (Zach Galifianakis) die hard zijn best doet om de hele productie overeind te houden. Deze relaties lopen ook steeds moeizamer naarmate Riggan zijn verstand begint te verliezen.

Take… één!

Het voelt alsof je een hele week op stap bent met het productieteam van Riggans toneelstuk. Dit is grotendeels aan de unieke manier van monteren te danken: door middel van slim camerawerk en digitale editing lijkt het alsof bijna alles in één opname is gefilmd. Telkens als iemand naar een andere kamer loopt volg je deze persoon dus letterlijk door de gangen van het theatergebouw. Als kijker zit je zo dicht op de personages dat je er regelmatig een ongemakkelijk gevoel bij krijgt. De personages komen namelijk in de meest gênante situaties terecht, zoals de scene waarin Riggan zich per ongeluk buiten het theatergebouw weet te sluiten waardoor hij noodgedwongen in zijn ondergoed de straat op moet. “Hé kijk” roepen de mensen terwijl ze hun telefoons tevoorschijn halen, “daar heb je Birdman in zijn onderbroek!”. Blijkbaar heeft deze oude superheld één zwakke plek: de macht van social media.

Het verhaal van deze film is eigenlijk één lange rit waarin je als kijker voortdurend op het verkeerde been wordt gezet. Het enige nadeel hiervan is dat het geheel richting het einde een beetje langdradig begint te voelen. Er zijn zeker drie momenten waarop het verhaal een logische conclusie lijkt te hebben bereikt, om vervolgens een onverwachte wending te nemen en weer vrolijk door te gaan. Op zich is de uiteindelijke climax wel het wachten waard. Naarmate Riggan meer gesprekken voert met Birdman lijkt de film steeds meer op het randje tussen realisme en surrealisme te balanceren. Zo blijkt hij over telekinetische krachten te beschikken. Dit zou je in eerste instantie nog kunnen zien als een hersenspinsel van een man die langzaam aan het doordraaien is. Tegen het einde van de film krijg je echter het idee dat de surrealistische kant van het verhaal volledig wordt omarmd.

Het is maar een rol…

Het jaar waarin Riggan voor het laatst in de rol van Birdman kroop is volgens de film 1992. Ook dit detail klinkt verdacht autobiografisch: dit is namelijk hetzelfde jaar waarin Michael Keatons laatste Batman-film uitkwam. Toch is de film niet geschreven met Keaton in gedachten. De acteur beweerde onlangs zelfs dat, van alle personages die hij ooit heeft gespeeld, Riggan Thompson met zijn wanhopige en opvliegerige karakter degene is waarin hij zich het minst herkent. Over de ‘Oscarwaardigheid’ van zijn vertolking heerst weinig discussie, zeker na het winnen van een Golden Globe vorige maand (doorgaans een goede graadmeter voor Oscar-succes). De scene waarin hij zijn protegé Mike in de kleedkamer bijpraat over verschillende jeugdtrauma’s demonstreert nog maar eens Keatons bekwaamheid in zowel drama- als komedierollen. Ook de overige acteurs leveren stuk voor stuk een topprestatie. Riggans verhaal was niet half zo interessant geweest zonder zijn dochter en collega’s die hem voortdurend het bloed onder de nagels vandaan halen.

Kan een acteur die carrière maakt met commerciële Hollywoodfilms eigenlijk wel serieus genomen worden? En zo niet, heb je het dan wel helemaal gemaakt als je het type acteur bent dat zo nu en dan op de planken staat in een Broadway-productie? Met andere woorden: kies je ervoor om artiest of filmster te worden? “Dat zijn slechts labels!” roept Riggan wanneer hij tijdens een dronken bui een kritische recensente confronteert, “…vooringenomen meningen die niets zeggen over de kwaliteit van iemands werk!”. Hoe onbeschoft hij zich in deze scene ook gedraagt, wat mij betreft heeft hij wel gelijk. Veel mensen hebben de neiging om het werk van een bepaalde film- of theatermaker af te kraken voordat ze het werk zelf überhaupt hebben gezien. Daarom is het net alsof het hoofdpersonage zich met deze monoloog direct tot het publiek richt. Dit is een van de vele boodschappen van Birdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance) over de moderne entertainmentindustrie. Ik kan nu al zeggen dat dit een van de meest unieke films is die we dit jaar zullen zien.

★★★★★

Sandro Algra